دلیل یا خاصّ است و یا عامّ

بابویهی: آقای نصرت‌آبادی چون شما اطلاعات علمی دارید، من اولاً یک مقدمه کوتاهی درباره کیفیت استدلال کردن برای شما می‌گویم پس از آن این دو آیه شریفه‌ای که قرائت نمودید تحت بررسی قرار می‌دهم و چون گفتار ما به اتمام رسید شما خلاصه آن‌ها را برای آقای نوبختی بیان نمایید.

آقای نصرت‌آبادی ما دو قسم دلیل داریم: 1. دلیل خاص، 2. دلیل عام:

هرگاه بخواهیم مطلبی را ثابت کنیم اولاً بایستی جستجو نماییم تا دلیل خاصی برای آن پیدا کنیم و چنان‌چه دلیل خاص یافت نشود به توسط دلیل عام آن مطلب را اثبات می‌نماییم: مثلا برای واجب بودن نمازهای پنج‌گانه از قرآن کریم به این آیه شریفه استدلال می‌کنیم: «أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ» [103] این گونه دلیل را دلیل خاص می‌نامند به جهت آن‌که در این دلیل مخصوصاً نام نماز و نام اوقات آن برده شده و بهترین دلیل‌ها برای اثبات کردن هر چیزی همین دلیل خاص می‌باشد که نام و نشان مطلب را مشخّص می‌کند.

و هرگاه پس از جستجو به دلیل خاصی برنخوردیم ناگزیر بایستی به توسط دلیلی عام مطلب خود را اثبات نمایم مثلاً برای آن‌که ثابت کنیم کنجکاوی کردن از عیوب همسایه حرام است با این آیه شریفه: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلاَ تَجَسَّسُوا وَلاَ يَغْتَب بَعْضُكُم بَعْضاً» [104] استدلال می‌نماییم:

زیرا در این آیه شریفه از همسایه نام برده نشده واز تفحّص کردن عیوب آنان نیز اسمی نبرده است لیکن به طور کلی (به توسط جمله (لاتجسّسوا) از هر نوع تجسس عیوبی نهی نموده است که یکی از این نوع تجسّس‌ها همان کنجکاوی عیب همسایه می‌باشد، در نتیجه می‌گوییم: این آیه شریفه برای این مطلب «تفحّص از عیوب همسایه» دلیل عامی است.

بابویهی: آقای نصرت‌آبادی اکنون که این دو قسم استدلال را فهمیدید، وارد بحث (این دو آیه شریفه‌ای که علماء شما برای اثبات خلافت آورده‌اند) می‌شویم:

[103]. الاسرا: 78.

[104]. الحجرات: 12.