ابن ابی الحدید و جواب بی‌دلیل او از خلاف‌های عثمان

شیخ محمد نصرت‌آبادی: آقای بابویهی ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه تصریح کرده، گفته است که علماء ما درباره این خلاف‌های عثمان جواب‌هایی داده‌اند و آن‌ها در حدّی نبوده است که مجوّز قتل او باشد، بلکه می‌بایست عثمان را به واسطه آن اعمالش از خلافت خلعش کرده نه آن‌که او را بکشند، و من متن گفتار ابن ابی الحدید را به عرضتان می‌رسانم و آن اینست:

وی در جلد اول از شرح نهج البلاغه صفحه 67 چنین می‌نویسد:

182. و قد اجاب اصحابنا عن المطا عن فی عثمان باجوبة مشهورة مذکورة فی کتبهم، و الذی نقول نحن: انها و ان کانت احداثاً الا انها لم تبلغ المبلغ الذی یستباح به دمه و قد کان الواجب علیهم ان یخلعوه من الخلافه حیث لم یستصلحوه لها و لایعجلو بقتله، و امیر المؤمنین علیه السلام ابرء الناس من دمه، و قد صرح فی کثیر من کلامه من ذلک قوله علیه السلام و الله ما قتلت عثمان و لا ما لأت علی قتله و صدق صلوات الله علیه.

نوبختی: آقای نصرت‌آبادی خواهشمندم این کلمات ابن ابی الحدید را برای من ترجمه کنید تا منهم از این پیش‌آمد تاریخی باخبر شوم.

شیخ محمد نصرت‌آبادی معنای گفتار ابن ابی الحدید اینست: او می‌گوید اصحاب ما از این طعن‌های بر عثمان، جواب‌هایی داده‌اند که در کتب ثبت شده، و آن‌چه را که من «ابن الحدید» درباره آن‌ها می‌گویم چنین است:

هر چند آن خلاف‌های عثمان بدعت‌هایی بوده، ولی به حدّی نرسیده که ریختن خون او را مباح کند، و بر مسلمانان واجب بوده که همین‌قدر او را از خلافت خلع کنند، به جهت آن‌که او برای خلیفه بودن صلاحیت نداشته، و نبایستی شتاب د ر قتل او کرده باشند، و امیر المؤمنین «علی بن ابیطالب» علیه السلام هیچ گونه دستی در خونریزی او نداشته چنان‌که خود تصریح فرموده که سوگند به خداوند من عثمان را نکشتم و با کسی هم در این کار همدست نشدم (سپس ابن ابی الحدید می‌گوید:) راست گفته است علی(ع) صلوات الله علیه (ترجمه تمام شد).

بابویهی: آقای نصرت‌آبادی این جوابی را که شما از ابن ابی الحدید نقل کردید، جوابیست سربسته و اجمالی و در جای دیگر از همین کتابش این جواب را با شرح و تفصیل گفته و به خیال خودش از عثمان دفاع کرده، و اعمال او را تصحیح نموده است.

من نیز متن عبارت او را برایتان نقل می‌کنم سپس آن را تحقیق و بررسی کامل می‌نمایم، تا ببینید که او هم مانند قاضی القضات، و محمد فؤاد و استاد هیکل و امثال ایشان می‌باشد که می‌خواهد ناحقی را لباس حق بپوشاند، و از خلیفه خود طرفداری کند، تا دنیا به او نگویند، خلیفه پیغمبر شما کارش به جایی رسیده است که به واسطه مرتکب شدن گناهانی محکوم به قتل شده.

ولی غافل از آن‌که مسلمین حاضر آن زمان که از نزدیک خلاف‌ها و بدعت‌های او را مشاهده می‌کردند، کارشان به جایی رسید که جز قتل او چاره دیگری ندیدند، و تمام آن وقایع و رویدادها را تاریخ ثبت و ضبط کرده و مانند خورشید برای مراجعین کارشناس به طوری روشن نموده که با این پرده پوشی‌ها و ماست مالی‌های ابن ابی الحدید و امثال او نمی‌توان یک چنین امر واضحی را پنهان نمود.

اینک متن عبارت ابن ابی الحدید را برایتان می‌خوانم:

وی در شرح نهج البلاغه جلد 1 صفحه 245 مینویسد:

183. و الجواب عن هذه المطا عن علی وجهین اجمالا و تفصیلا، اما الوجه الا جمالی فهو اننا لاننکران عثمان احدث احداثا انکرها کثیر من السلمین و لکنا ندعی مع ذلک انها لم تبلغ درجه الفسق و لا احبطت ثوابه و انها من الصغائر التی وقعت مکفرة و ذلک لاناقد علمنا انه مغفور له و انه من اهل الجنة لثلاثة اوجه:

احدها انه من اهل بدر و قد قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ان الله اطلع علی اهل بدر فقال اعملوا ما شئتم فقد غفرت لکم، لایقال ان عثمان لم یشهد بدرا، لانا نقول صدقتم انه لم یشهدها و لکنه تخلف علی رقیة ابنة رسول الله صلی الله علیه و آله بالمدینة لمرضها و ضرب لها رسول الله صلی الله علیه و آله بسهمه و اجره باتفاق سائر الناس.

و ثانیها انه من اهل بیعة الرضوان الذین قال الله تعالی فیهم: لقد رضی الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة و لایقال انه لم یشهد البیعة تحت الشجرة لانا نقول صدقتم انه لم یشهدها و لکنه کان رسول الله صلی الله علیه و آله ارسله الی اهل مکة و لاجله کانت بیعة الرضوان حیث ارجف بان قریشا قتلت عثمان فقال رسول الله صلی الله علیه و آله ان کانوا قتلوه لاضر منها علیهم نارا ثم جلس تحت الشجرة و بایع الناس علی الموت ثم قال ان کان عثمان حیا فانا ابایع عنه فصفح بشماله عن یمینه و قال شمالی خیر من یمین عثمان، روی ذلک جمیع اهل السیرة منفقا علیه.

و ثالثها انه من جملة المعشرة الذین تظاهرت الاجنار بانهم من اهل الجنة. و اذا کانت هذه الوجوه الثلاثة دالة علی انه مغفور له و ان الله تعالی قد رضی عنه و هو من اهل الجنة بطل ان یکون فاسقا لان الفاسق یخرج عندنا من الایمان و ینحبط ثوابه و یحکم له بالنار و لایغفر له و لایرضی عنه و لایری الجنة و لایدخلها، فاقتضت هذه الوجوه الصحیحة الثابتة ان یحکم بان کل ما وقع منه فهو من باب الصغایر المکفره، توفیقاً بین هذه الوجوه و بین روایات الاحداث المذکورة.