معنای اجتماع اُمّت چیست؟

بابویهی: آقای شیخ محمد نصرت‌آبادی بعد از آن‌که ما این حدیث را صحیح بدانیم و از شما بپذیریم باید از دو حیث آن را بررسی کنیم: اولاً معنای اجتماع امت را به دست آوریم و از کتب لغت آن را جویا شویم، و در مرحله ثانی (پس از کشف معنای آن) تحقیق کنیم که چنین اجتماعی در آن زمان‌ها م حقق شده است یا نه؟

امّا کلمه «تجتمع»: بدان اجتماع به معنای گرد آمدن، دور یک‌دیگر جمع شدن است.

اجتماع دو قسم می‌باشد: یک قسم اجتماع افراد دور یک‌دیگر است، قسم دوم اجتماع در آراء می‌باشد، در قسم اول وحدت مکان شرط است یعنی تا آن افراد در یک‌جا جمع نشوند معنای اجتماع صورت نمی‌گیرد، ولی در قسم دوم اتحاد مکانی شرط نیست، بلکه بایستی تمام کسانی که مورد نظر هستند در یک رای با هم متحد باشند هر چند فاصله مکانیِ یکایک آنان با یک‌دیگر بسیار باشد.

اینک که معنای اجتماع واضح گردید، بدانید مقصود از کلمه «اجتمع» (که در حدیث آوردهش ده) معنای دوم است نه معنای اول، زیرا گرد آمدن افراد اجتماع ابدان منظور نیست، بلکه وحدت کلمه و اتّحاد در رأی مورد نظر می‌باشد و بس.

و امّا کلمه «امّت» به معنای گروه و به معنای جمیع خلق نیز آمده است، لیکن وقتی نسبت امت به پیغمبری داده شو، معنای آن عبارتست از مجموع تابعین آن پیغمبر در هر کجا که باشند، پس در هر عصری جمیع متدیّنین به دین هر پیغمبری را امت او می‌گویند، در نتیجه مقصود از کلمه «امت» (که در حدیث بالا آورده شده) تمام مسلمین یک عصر بوده است.

آقای نصرت‌آبادی برای آن‌که ما بدانیم آیا این اجتماع (به همین معنایی که گفته شد) پس از رحلت پیغمبر(ص) صورت گرفته است یا نه، بایستی تاریخی کنیم، و از مسلمین آن عصر تفحّص نماییم تا چگونگی این کار را به دست آوریم.

شیخ محمد نصرت‌آبادی و آقای نوبختی: آقای بابویهی ما از شما خواهشمندیم که این بحث را مانند بحث‌های گذشته به طور اختصار نگذرانید و تا آن‌جایی که امکانات در اختیار شما می‌باشد، یکایک وقایع و پیش‌آمدهای آن عصر را برای ما شرح و بسط دهید، زیرا تاریخ آیینه ایست که زمان‌های دور را نزدیک می کند، و چگونگی رویدادهای آن را محتمل می‌نماید، بلکه تاریخ (اگر معتبر بوده و دست خورده نباشد) شخص پژوهش‌گر و کنجکاو را به طوری به زمان خود نزدیک می‌کند که گویا این شخص از افراد آن عصر بوده و حوادث را از نزدیک مشاهده می‌نماید.

آقای بابویهی: برای ما افراد مسلمان ننگ است، که ادعای اسلام می‌کنیم، ولی از حالات پیغمبر خود و از چگونگی عصر و ایام و رخدادهای زمان او اطلاع صحیحی در دست نداشته باشیم، اکنون ما جدّاً از شما خواستاریم بر ما منّت بگذارید، هر صحنه‌ای که در آن زمان جلوه‌گر شده است آینه‌وار به ما بنمایانید، و این اطلاع از تاریخ خود یک قسم از سیر در زمین می‌باشد که خداوند متعال در قرآن کریم به آن امر فرموده «قُلْ سِیرُوا فِی الاَْرْضِ فَانظُرُوا كَیفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ» [118]

بابویهی: آقای نصرت‌آبادی و آقای نوبختی من اگر بخواهم این درخواست شما را اجابت کنم وقت بیشتری را لازم دارد، شما بایستی یک هفته مجلس بحث را تعطیل کنید تا من مطالعاتی در این باره بنمایم، و چون من در سفر هستم و چندان کتابی همراه ندارم، می‌بایست به کتابخانه آستان قدس مراجعه کنم و از کتاب‌ةای اهل تسنّن تاریخ بیشتری را بررسی نمایم و به طور مشروح و مفصّل برای شما بیان کنم.

نصرت‌آبادی و نوبختی: آقای بابویهی ما در اختیار شما هستیم، مجلس را در همین جا خاتمه می‌دهیم و در هفته آینده منتظر استفاده از جناب‌عالی می‌باشیم.

[118]. الروم: 42.